Op vrijdag 24 augustus 2018 volgde ik de workshop ‘Circus van beeld naar woord’, onder leiding van Floortje Bakkeren. De workshop was onderdeel van de ‘Summerschool History of the Book’, die wordt georganiseerd door de Bijzondere Collecties van de Universiteit van Amsterdam. Tot en met 31 augustus 2018 vindt de negende editie van deze zomerschool plaats, maar voor mij was het de eerste keer. Vandaar dat ik tijdens de workshop van de ene verbazing in de andere viel.
Workshopleider Floortje Bakkeren begon met een rondleiding door de lange gangen – de collectiebeheerder legt er dagelijks tien kilometer af. Leidraad van de rondleiding was Valesca Wilke (1919-1999), een legendarische acrobate en ruiter. Tussen stellages, zuurvrije dozen en rolkasten voltrok zich ‘het wonder’ der dingen: bij binnenkomst had ik nog nooit van Valesca Wilke gehoord, tegen het einde was ik onder de indruk van het ‘slotstuk’ dat Bakkeren uit een donkere hoek van het depot toverde: de hoge hoed en ruitershandschoenen die Wilke tijdens haar optredens droeg.
Het zijn natuurlijk vooral musea waar voorwerpen voor sterfelijkheid worden behoed, maar ik zou denken dat de objecten mensen nodig hebben om hun verhalen tot leven te brengen. Bakkeren liet de deelnemers in het tweede gedeelte van de workshop creatieve manieren ervaren om tot een mogelijk verhaal te komen. Zo gebruikte ze als werkvorm ‘blocking’, afkomstig uit het theater. Wat gebeurt er als je uit het script van Romeo en Julia alle passages met Romeo en Julia verwijdert? Welke betekenissen worden dan zichtbaar? Welke personages blijken dan van belang? Welke boodschap draagt het stuk dan uit? Deze methode paste Bakkeren toe op een origineel affiche uit de collectie van het Circusmuseum, behorend tot de Bijzondere Collecties van de Universiteit van Amsterdam.
De opzittende olifanten, het dravend paard met vier acrobaten, de kooi met leeuwen in de coulissen: alle typische circuselementen verdwenen onder een gele post-it.
De hoge hoeden van zowel dames als heren sprongen nu direct in het oog: een uitje naar het circus kon een zeer chique aangelegenheid zijn. Zou het gezelschap de hele voorstelling onberispelijk kaarsrecht blijven zitten of was een bulderlach niet te onderdrukken bij de capriolen van de clowns? Wanneer is het eigenlijk goed gebruik geworden om in het circus de hoed af te nemen om het zicht van de achterburen niet te belemmeren? De blik werd verlegd naar de stralende verlichting, gedetailleerd getekend met de armaturen. Was het licht zo helder dat je er met gemak een brief bij kon lezen, zoals een heer -zonder hoed- op de achterste rij doet? Vragen die een nieuw perspectief openen.
In het derde gedeelte werd er geassocieerd door een mindmap te maken. Hier werd ik op mijn wenken bediend: ik kreeg een origineel biljet van een volkerenshow van Circus Busch! Zeer bijzonder, vooral na het doorstruinen van zovele digitale collecties. Maar ik vrees dat mijn associaties sterk gekleurd zijn door het maken van dit blog…